پاستوریزاسیون یک فرآیند حرارتی است که در آن مواد غذایی یا مایعات به مدت معینی در دمای مشخصی گرم می‌شوند تا میکروارگانیسم‌های مضر از بین بروند و عمر مفید محصول افزایش یابد. دستگاه پاستوریزاسیون به عنوان یکی از تجهیزات کلیدی در صنایع غذایی و نوشیدنی، نقش مهمی در تضمین ایمنی مواد غذایی دارد. این دستگاه‌ها برای انواع مختلف محصولات غذایی مانند شیر، آبمیوه، تخم مرغ، و دیگر محصولات مایع کاربرد دارند.
در این مقاله از لیماک، به معرفی دستگاه پاستوریزاسیون و کاربرد آن، انواع و کاربردهای اصلی و مزایای استفاده از این دستگاه پرداخته می‌شود.
پاستوریزاسیون چیست؟
پاستوریزاسیون فرآیندی است که برای از بین بردن میکروب‌ها و باکتری‌های بیماری‌زا در مواد غذایی از طریق حرارت استفاده می‌شود. این روش اولین بار توسط دانشمند فرانسوی، لوئی پاستور، معرفی شد و به همین دلیل به نام او نام‌گذاری شده است. هدف اصلی از این فرآیند، افزایش ایمنی مواد غذایی و طولانی کردن زمان نگهداری آنها است.
دستگاه پاستوریزاسیون چگونه کار می‌کند؟
دستگاه پاستوریزاسیون با استفاده از حرارت، مواد غذایی را تا دمای مشخصی گرم کرده و سپس به سرعت خنک می‌کند. این کار باعث می‌شود که باکتری‌ها و میکروارگانیسم‌های مضر مانند سالمونلا و لیستریا از بین بروند، در حالی که مواد غذایی خواص اصلی خود مانند طعم، رنگ و مواد مغذی را حفظ می‌کنند.
انواع دستگاه‌های پاستوریزاسیون
دستگاه‌های پاستوریزاسیون به دو دسته کلی تقسیم می‌شوند:
1. دستگاه پاستوریزاسیون دمای پایین و زمان طولانی (LTLT)
این نوع دستگاه‌ها مواد غذایی را برای مدت زمان طولانی‌تری (معمولاً 30 دقیقه) در دمای نسبتاً پایین (حدود 63 درجه سانتی‌گراد) حرارت می‌دهند. این روش به ویژه در پاستوریزاسیون شیر خام کاربرد دارد.
- مزایا: ساده و اقتصادی برای صنایع کوچک.
- معایب: زمان‌بر و نیاز به فضای بیشتر.
2. دستگاه پاستوریزاسیون دمای بالا و زمان کوتاه (HTST)
در این نوع، مواد غذایی به سرعت در دمای بالا (72 تا 85 درجه سانتی‌گراد) حرارت داده می‌شوند و سپس به سرعت خنک می‌شوند. این روش به دلیل سرعت بالا و کارایی بیشتر، برای تولید صنعتی شیر و آبمیوه استفاده می‌شود.
- مزایا: افزایش بهره‌وری و حفظ بهتر طعم و مواد مغذی.
- معایب: هزینه بالاتر به دلیل نیاز به تجهیزات پیشرفته‌تر.
انواع دستگاه‌های پاستوریزاسیون بر اساس روش انتقال حرارت
دستگاه های پاستوریزاسیون بر اساس روش انتقال حرارت به 3 دسته ی زیر تقسیم می شوند:
-
پاستوریزاتور پلاکی (Plate Heat Exchanger): در این نوع پاستوریزاتور، محصول بین صفحات فلزی جریان می‌یابد و حرارت به صورت غیرمستقیم از طریق این صفحات به محصول منتقل می‌شود. این نوع پاستوریزاتور به دلیل راندمان بالا و کنترل دقیق دما، بسیار پرکاربرد است.
- پاستوریزاتور تیوبی (Tubular Heat Exchanger): در این نوع پاستوریزاتور، محصول از داخل لوله‌های استیل عبور می‌کند و حرارت به صورت مستقیم یا غیرمستقیم به محصول منتقل می‌شود. پاستوریزاتورهای تیوبی برای محصولات با ویسکوزیته بالا مناسب هستند.
- پاستوریزاتور تونلی (Tunnel Pasteurizer): در این نوع پاستوریزاتور، محصول بر روی نوار نقاله از داخل تونلی عبور می‌کند و در مراحل مختلف حرارت داده شده و سپس خنک می‌شود. پاستوریزاتورهای تونلی برای محصولات جامد یا نیمه جامد مانند کنسروها مناسب هستند.
در صورت تمایل از محصولات شرکت لیماک که شامل بروز ترین دستگاه ها می باشد، دیدن فرمایید.
کاربردهای دستگاه پاستوریزاسیون
دستگاه پاستوریزاسیون کاربردهای مختلفی دارد که ما در ادامه به مهم ترین آنها اشاره می کنیم:
1. پاستوریزاسیون شیر
یکی از اصلی‌ترین کاربردهای دستگاه پاستوریزاسیون در صنعت لبنیات است. شیر خام می‌تواند حاوی باکتری‌ها و میکروارگانیسم‌های مضر باشد که در صورت عدم فرآوری، می‌تواند مشکلات بهداشتی ایجاد کند. پاستوریزاسیون شیر با از بین بردن این عوامل بیماری‌زا، شیر را ایمن‌تر برای مصرف می‌کند.
2. پاستوریزاسیون آبمیوه
آبمیوه‌ها به دلیل داشتن قند طبیعی و PH پایین، محیط مناسبی برای رشد برخی میکروب‌ها هستند. دستگاه پاستوریزاسیون می‌تواند با از بین بردن باکتری‌ها و قارچ‌ها، عمر مفید آبمیوه‌ها را به طور قابل توجهی افزایش دهد.
3. تخم مرغ مایع
تخم‌مرغ مایع یکی دیگر از محصولاتی است که نیاز به پاستوریزاسیون دارد. این فرآیند با از بین بردن عوامل بیماری‌زا مانند سالمونلا، محصولی ایمن و مطمئن را برای مصرف‌کنندگان فراهم می‌کند.
4. پاستوریزاسیون محصولات گوشتی
در صنعت فرآوری گوشت، از دستگاه‌های پاستوریزاسیون برای ایمن‌سازی محصولاتی مانند سوسیس، کالباس و گوشت‌های بسته‌بندی شده استفاده می‌شود. این کار باعث کاهش ریسک آلودگی‌های میکروبی می‌شود.
5. صنایع تولید سس و مربا
دستگاه‌های پاستوریزاسیون در تولید محصولاتی مانند سس‌ها، مرباها و انواع کنسروها نیز به کار می‌روند. این کار باعث حفظ طعم و کیفیت محصول در کنار افزایش زمان نگهداری آنها می‌شود.
مزایای استفاده از دستگاه پاستوریزاسیون
مزایای استفاده از دستگاه پاستوریزاسیون عبارتند از:
- ایمنی مواد غذایی: با استفاده از این دستگاه، باکتری‌ها و عوامل بیماری‌زا از بین می‌روند و مواد غذایی ایمن‌تر می‌شوند.
- افزایش طول عمر محصول: پاستوریزاسیون به طور چشمگیری زمان ماندگاری محصولات غذایی را افزایش می‌دهد.
- حفظ کیفیت مواد غذایی: فرآیند پاستوریزاسیون به نحوی طراحی شده است که ضمن از بین بردن میکروب‌ها، خواص طبیعی محصول مانند طعم و مواد مغذی حفظ می‌شود.
- افزایش بهره‌وری در تولید صنعتی: دستگاه‌های پیشرفته پاستوریزاسیون با سرعت و کارایی بالا، فرآیند تولید را بهبود می‌بخشند و هزینه‌های تولید را کاهش می‌دهند.
- سازگاری با انواع مواد غذایی: این دستگاه‌ها در صنایع مختلف مانند لبنیات، نوشیدنی‌ها، مواد گوشتی و محصولات کنسروی کاربرد دارند.
هنگام خرید دستگاه پاستوریزاسیون باید به چه نکاتی توجه کنیم؟
نکات مهمی که باید در هنگام خرید دستگاه پاستوریزاسیون به آن توجه داشته باشید شامل موارد زیر است:
- نوع دستگاه: انتخاب بین پاستوریزاسیون دمای پایین (LTLT) یا دمای بالا (HTST) بر اساس نیاز تولید.
- ظرفیت تولید: دستگاه باید متناسب با حجم تولید شما باشد.
- قابلیت تنظیم دما و زمان: تنظیم دقیق دما و زمان برای فرآیند مناسب.
- کیفیت ساخت: دستگاه باید از مواد باکیفیت مانند استنلس استیل ساخته شده باشد.
- سیستم‌های حرارتی و خنک‌کننده: سیستم‌های کارآمد برای کنترل حرارت و خنک کردن.
- سهولت تمیزکاری: دستگاه باید به راحتی تمیز و نگهداری شود.
- گارانتی و خدمات پس از فروش: وجود گارانتی و خدمات پس از فروش معتبر.
- هزینه و بودجه: تناسب هزینه دستگاه با بودجه و نیازهای تولید.
- سازگاری با استانداردها: رعایت استانداردها و قوانین بهداشتی
- پشتیبانی فنی: ارائه آموزش و پشتیبانی فنی مناسب.
